پرديس عصاره ترشيز

گياه آويشن (thyme) كه در بسياري از نقاط ايران به صورت طبيعي مي‎رويد گونه هاي متعددي دارد كه اغلب آنها داراي خواص دارويي هستند. عامل اصلي عطر و خواص دارويي اين گياه غده‎ هاي ترشحي در سطح برگ‎ها و گل‎هاي گياه است. اسانس و عصاره آويشن آنتي بيوتيك قوي بوده و داراي اثرات ضد باكتريايي و ضد قارچي گسترده‌اي هستند. عصاره آويشن در طب سنتي جايگاه منحصر به فردي داشته و براي مثال از آن براي درمان سرماخوردگي و التهاب دستگاه تنفسي استفاده مي‌شود. خواص دارويي اين گياه به وجود تركيبات موثره آن نسبت داده مي‌شوند. به همين دليل طرز تهيه عصاره آويشن، روش استخراج عصاره و عوامل موثر بر استخراج عصاره اهميت زيادي دارد.

تركيبات موثره عصاره آويشن

اسانس و عصاره آويشن حاوي انواع مختلفي از تانن‌ها، ساپونين‌ها، و فنل‌ها است. تيمول و كارواكرول دو جز مهم تركيبات فنولي هستند كه بيشترين خواص دارويي را نيز دارند.

روش‌هاي استخراج مواد موثره آويشن

روش‌هاي كلي استخراج اين عصاره گياهي در دو دسته روش‌هاي سنتي و روش‌هاي نوين قرار مي‌گيرند. در روش‌هاي سنتي برگ‌ها و سرشاخه‌هاي گياه در حلال مورد نظر قرار داده شده و مواد موثره گياه در نتيجه اختلاف فشار اسمزي بين حلال و گياه، از برگ‌ها خارج مي‌شوند. در روش سنتي استخراج، حرارت اعمال مي‌شود تا تركيبات موثره سريع‌تر استخراج شوند. روش‌هاي نوين شامل استفاده از تكنولوژي‌هاي نوين و بدون اعمال حرارت است كه باعث مي‌شود تركيبات موثره حين استخراج آسيب نبينند. روش‌هاي نوين شامل استخراج با فراصوت، استخراج به كمك سيال فوق بحراني و استخراج به كمك ميكرويوو هستند.

عوامل موثر بر استخراج عصاره آويشن

با اينكه امروزه روش‌هاي نويني براي استخراج عصاره وجود دارد، اما بسياري هنوزهم مايل هستند از روش‌هاي سنتي براي استخراج عصاره استفاده كنند؛ چرا كه اين روش‌ها كم هزينه‌تر هستند. هر دو روش‌هاي سنتي و نوين براي استخراج تركيبات موثره  نياز به محيط واسطه (حلال) دارند. همچنين عوامل مختلفي روي ميزان استخراج عصاره موثر هستند كه از جمله آنها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

نوع حلال:

بسته به نوع تركيباتي كه نياز است استخراج شود، مي‌توان از حلال‌هاي مختلفي استفاده كرد. دليل اين امر اين است كه برخي از تركيبات در حلال‌هاي قطبي (مانند آب و الكل‌ها) راحت‌تر حل مي‌شوند و برخي از تركيبات در حلال‌هاي غير قطبي مانند هگزان حل مي‌شوند.

به همين دليل شناسايي نوع تركيبات موثره هر گياه براي انتخاب نوع حلال آن اهميت زيادي دارد. همچنين براي اينكه بتوان حداكثر تركيبات موثره را استخراج كرد از حلال‌هاي مختلف با نسبت تركيبي مختلف (حلال‌هاي هيدروالكلي) استفاده مي‌شود.

نسبت گياه به حلال

نسبت وزن گياه به مقدار حلال نيز يكي از فاكتورهاي تعيين كننده ميزان استخراج مواد موثره گياه هست. اگر اين نسبت بالا باشد ممكن است تمامي تركيبات مورد نظر استخراج نشوند و بازده استخراج پايين بيايد.

از طرف ديگر، اگر اين نسبت خيلي پايين باشد ممكن است علاوه بر تركيبات موثره، ساير تركيبات ناخواسته نيز وارد عصاره شده و خلوص عصاره آويشن كاهش يابد.

زمان استخراج

فاكتور مهم ديگري كه روي استخراج مواد موثره گياه تاثير دارد زمان استخراج است. به طور كلي هر گياه بسته به ضخامت قطعات برگ و نوع حلال، مدت زمان بهينه‌اي براي استخراج تركيبات موثره نياز دارد. درصورتي كه زمان استخراج بيش از اين مدت شود خلوص عصاره كاهش مي يابد. در صورتي كه مدت زمان استخراج كوتاه باشد، تركيبات موثره به ميزان كافي از گياه خارج نشده و بازده استخراج كاهش مي‌يابد.

خواص عصاره آويشن

همانطور كه پيشتر ذكر شد، عصاره آويشن فعاليت ضد ميكروبي وسيعي دارد و مطالعات بسياري نيز اين گفته را تاييد مي‌كنند. براي مثال، از جمله خواص آويشن براي زنان، مي‌توان به اثر ضد قارچي آن در برابر قارچ ميكوزيس (قارچي كه در رحم زنان يافت مي‌شود) اشاره كرد. همچنين عصاره اين گياه اثرات ضد ميكروبي مناسبي در مهار قارچ كانديداآلبيكنس نشان مي‌دهند.

مصرف آويشن مي‌تواند براي مردان نيز مفيد باشد. از جمله مطالعاتي كه روي خواص عصاره آويشن براي مردان انجام شد، مي‌توان به مطالعه كرامتي و همكاران اشاره كرد. اين محققان با تزريق مستقيم عصاره هيدروالكلي آويشن به پروستات موش به اين نتيجه رسيدند كه عصاره اين گياه مي‌تواند رشد غيرطبيعي، ضايعات پيش سرطاني و كارسينوم را در پروستات موش صحرايي مهار كند.